Παραβατικότητα ανηλίκων - Σύγχρονοι προβληματισμοί και προτάσεις επίλυσης

Όπως έγραψε ο γνωστός αμερικανός ψυχίατρος Λεμπόν, « η βία είναι η ευτελέστερη, η πιο παράλογη, πιο ασύνετη, πιο άγονη και πιο επικίνδυνη μορφή της επιθετικότητας», η οποία παίρνει στην έκφραση της πρωτεϊκές μορφές, γίνεται πολύμορφη, πολύπλοκη, γεμάτη αποχρώσεις και ποικιλίες. Η βία δεν είναι φαινόμενο σύγχρονο, όπως συνήθως παρουσιάζεται στο ευρύ κοινό. Η βία ίσως είναι η πιο πιστή συνοδός της ιστορίας. Η Ιερά Εξέταση, τα μαρτύρια παλιότερων εποχών, οι ληστές του Μεσαίωνα δε διαφέρουν σε αγριότητα από τα σημερινά γεγονότα. Στον άνθρωπο η επιθετικότητα είναι ένα εγγενές χαρακτηριστικό που –κατά τους ειδικούς – του εξασφαλίζει τη δύναμη για επιβίωση σε ένα εχθρικό περιβάλλον, κυρίως ως μέσο άμυνας στους εχθρούς. Στη συνέχεια ο Ε.Π. Παπανούτσος έρχεται να προσθέσει πως στη σύγχρονη εποχή, αν και ο ψυχικός μας κόσμος παρουσιάζει μια στιλπνή και περιποιημένη επιφάνεια, ενώ είμαστε όλοι καθώς πρέπει άνθρωποι, όταν φουρτουνιάσει η ζωή μας, όταν βρεθούμε σε απροσδόκητες και ταραγμένες περιπέτειες, τότε σπάει η ωραία γυαλιστερή κρούστα, εμφανίζονται κρατήρες και από τα έγκατα βγαίνει η λάβα και η λάσπη της βαρβαρότητας και της αγριότητας.

Όλα συνηγορούν ότι το άγριο θηρίο φωλιάζει μέσα στον άνθρωπο και όταν παρουσιαστούν οι κατάλληλες συνθήκες τότε αυτό θα δραπετεύσει με τα πιο αρχέγονα ένστικτά του.
Τι συμβαίνει όμως με τους ανήλικους, με τους μαθητές οι οποίοι συνεχώς εμφανίζονται ως πρωταγωνιστές, ως θύτες όπου περήφανα κακοποιούν συνομηλίκους τους; Στη σύγχρονη εποχή τα παιδιά εκτίθενται σε περιβάλλοντα όπου εκτυλίσσεται βία, περισσότερο από ποτέ. Γονείς που ασκούν βία, καθώς το ξύλο αποτελεί ακόμα και στις μέρες μας ιδανικό σύμβουλο για τη νουθεσία των παιδιών, ξεχασμένα ή καλύτερα «παρκαρισμένα» παιδιά σε διάφορα σπίτια συγγενών παρακολουθώντας ατελείωτες ώρες ταινίες βίας και τέλος βιντεοπαιχνίδια και κονσόλες όπου το παιδί-πρωταγωνιστής ασκεί συνεχώς βία σε φανταστικούς εχθρούς. Έτσι γεννήσαμε έναν ανήλικο με έντονα επιθετικά συναισθήματα καθώς η βία έχει καταστεί μέρος της ζωής του.

Αφορμή για το παρόν άρθρο αποτελεί το περιστατικό βίας κατά 15χρονης μαθήτριας στο 3ο Γυμνάσιο Ηρακλείου, η οποία ξυλοκοπήθηκε βάναυσα από τρεις άλλες μαθήτριες 16 ετών, τη Τετάρτη 13 Μαρτίου 2024. Ιδιαιτέρως ανησυχητικό ήταν και το φαινόμενο των ενηλίκων που παρακολουθούσαν το ειδεχθές συμβάν ως θεατές σε παράσταση, δίχως κάποια επιθυμία παρέμβασης για να σώσουν τη μαθήτρια από τις σωματικές κακώσεις που υπέστη.

Μέχρι τώρα είχαμε συνηθίσει να παρατηρούμε παρόμοια περιστατικά στις μεγάλες πόλεις της πρωτεύουσας και της συμπρωτεύουσας, πιστεύοντας ότι όλες αυτές οι κακοποιητικές συμπεριφορές είναι μακριά από εμάς. Η βία όμως φωλιάζει το ίδιο απροκάλυπτα τόσο στις πολύβουες πόλεις όσο και στα πιο απομακρυσμένα χωριά. Επίσης καταρρίπτεται το κοινωνικό στερεότυπο που θέλει το αγόρι νταή και βάρβαρο, καθώς βλέπουμε πολυάριθμα περιστατικά σφοδρής σωματικής και εξευτελιστικής κακοποίησης από κορίτσια σε άτομα του ίδιου φύλου.
Και κάπου εδώ, εμφανίζεται η ανάγκη, αλλά και η υποχρέωση της επιστημονικής κοινότητας, των ακαδημαϊκών της παιδαγωγικής επιστήμης, των δασκάλων και των καθηγητών οι οποία οφείλουν να εμπνεύσουν τους μαθητές τους με αξίες και ιδανικά, που υπαγορεύουν τη διάπλαση ενός μαθητή που θα ελέγχει τα συναισθήματά του, θα επιλύει τις διαφωνίες του με το διάλογο, που θα διαχειρίζεται την αδικία που τον κυριεύει με πολιτισμένο τρόπο δίχως να καταφεύγει σε πράξης σωματικής ή ψυχολογικής βίας.

Ευθύνη και ατέρμονη υποχρέωση από τους γονείς και κηδεμόνες, που θα μετατρέψουν τους βλαστούς της οικίας τους σε αυριανούς μιμητές καλοσύνης. Παιδιά για τα οποία θα είναι υπερήφανοι, αντιμετωπίζοντας άμεσα τα προβλήματα που εντοπίζουν, δίχως να τα κρύβουν κάτω από χαλί από εγωισμό ότι το δικό μας παιδί δεν εμφανίζει τίποτα μεμπτό στη συμπεριφορά τους, ενώ όλοι και όλα συνηγορούν για το αντίθετο.
Ευθύνη και καθολική υποχρέωση σε μια πολιτεία, που στηρίζει την οικογένεια, τα σχολεία και τους εκπαιδευτικούς και είναι αρωγός σε ουσιαστικές και έμπρακτες ενέργειες εξάλειψης κάθε μορφής βίας.
Και τέλος, ηθική υποχρέωση των συλλόγων γονέων & κηδεμόνων, ενώσεων συλλόγων και κάθε συλλογικότητας σχετικής με τα σχολεία όπου δρουν γονείς και κηδεμόνες, οι οποίοι οφείλουν να συνεπικουρούν τους καθηγητές και τα σχολεία στο εκπαιδευτικό τους έργο. Να στέκονται αρωγοί στους μαθητές και στους γονείς τους όταν αυτό απαιτείται, σε συνεργασία πάντα με τις διευθύνσεις των σχολείων. Να είναι απαλλαγμένοι από κάθε κομματική υποτέλεια και υπηρεσία, όπου τα εκλεγμένα μέλη σέβονται τις πανανθρώπινες αξίες της ανιδιοτελούς προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο, χωρίς να γίνονται φερέφωνα και αχυράνθρωποι κομματικών οργάνων. Γονείς συνδικαλιστές δηλαδή, που δεν εμφανίζονται ως λύκοι με προβιά προβάτου, εξυπηρετώντας διαφορετικά συμφέροντα από αυτά για τα οποία ψηφίστηκαν.
Σε μια κοινωνία με οπλοστάσιο εκπαιδευτικούς οι οποίοι με το παράδειγμά τους, μέσα από διαδραστικές εκδηλώσεις ενάντια στη βία (π.χ. διαγωνισμός εκθέσεων, ποιημάτων, οργάνωση εβδομάδας κατά της βίας κ.λπ), συνεπικουρούμενοι με τους γονείς και τον σύλλογο γονέων μπορούν πραγματικά να κάνουν θαύματα και να αλλάξουμε την τάση που θέλει πλέον τον ανήλικο, παραβάτη, κακοποιητή και αυριανό εγκληματία.
Κλείνοντας θα ανατρέξουμε τέσσερις δεκαετίες πριν, σε ένα συνέδριο ψυχιατρικής όπου ο Bastiaans από το Λέυντεν της Ολλανδίας, υπαγορεύει πως για να θεραπευτούν τα φαινόμενα βίας στους ανηλίκους, πρέπει το άτομο να φτάσει στο ευχάριστο σημείο να ελέγχει ο ίδιος την επιθετική και εχθρική του διάθεση, με τη βοήθεια της φιλίας, της αμοιβαίας κατανόησης και της συνεργασίας με τους άλλους, αφού στην ουσία η βίαιη συμπεριφορά προς τον άλλο, τραυματίζει τόσο τη ψυχή του θύματος όσο και του δράστη.

Δρ. Γεώργιος Τριανταφύλλου
Γενικός Γραμματέας Συλλόγου Γονέων & Κηδεμόνων 3ου Γυμνασίου Ηρακλείου
Επιθεωρητής Εργασίας – Νομικός - Κοινωνιολόγος